بیماری سالک چیست – درمان قطعی سالک

درمان قطعی سالک در واقع، سالک به عنوان یک ضایعه پوستی و زیرپوستی (زیر جلدی) به شکل گرانولوماتوز (برآمدگی و سفت شدن نسج به علت عفونت) شناخته می‌شود. این بیماری منجر به ظهور زائده‌های نوک‌تیز روی پوست می‌شود که در ادامه به زخم‌های خشک یا مرطوب تبدیل می‌شوند.

سالک چیست؟

سالک به دو گونه انگل لیشمانیا ماژور (L. major) و لیشمانیا تروپیکا (L. tropica) نسبت داده می‌شود. این انگل‌ها به طور اصلی در مناطقی نظیر هند، پاکستان، مناطق مدیترانه‌ای، کشورهای سابق شوروی، افغانستان، آفریقا و سودان یافت می‌شوند. سالک به طور عمده در کودکان و جوانان شیوع دارد و میزبان اصلی این انگل‌ها انسان است. پشه‌های خاکی نوع‌های P. papatasi و P. sargenti به عنوان ناقل‌های این انگل‌ها عمل می‌کنند.

سالک شهری که توسط لیشمانیا ماژور ایجاد می‌شود، زخم‌های مرطوبی ایجاد می‌کند و بیشتر در مناطق خاورمیانه، سودان، اتیوپی، نیجریه و آفریقا یافت می‌شود. در این مناطق، جوندگان وحشی به عنوان مخزن این انگل عمل می‌کنند و پشه‌های خاکی نوع‌های B. caucasicus و P. papatosi ناقل این انگل‌ها هستند.

دوره‌ی خشک بیماری سالک بین ۲ تا ۶ ماه است. این بیماری با ظهور یک جوش کوچک در صورت شروع می‌شود و به تدریج به یک زخم پوستی تبدیل می‌شود. زخم مرکزی، مرز مشخصی دارد و اطراف آن بافت زبر و ترشحات عفونتی وجود دارد. این زخم‌ها پس از حدود ۱ تا ۲ سال بهبود می‌یابند اما جای آن یک جوش بزرگ و بدون رنگدانه روی پوست باقی می‌ماند.

لیشمانیا تروپیکا نیز زخم‌های مرطوبی ایجاد می‌کند که به نام سالک روستایی شناخته می‌شود. دوره‌ی خمول بین ۲ تا ۶ هفته است و زخم‌ها معمولاً در پاها ظاهر می‌شوند. این نوع بیماری عمدتاً باعث التهاب عروق لنفاوی می‌شود و بهبود زخم‌ها حدود ۲ تا ۶ ماه زمان می‌برد. این انگل‌ها به صورت کلی در بدن شخص کمتر یافت می‌شوند.

علائم سالک

نمایان‌ترین نشانه این بیماری ظاهر زخم‌های پوستی بدون حس درد است. علائم پوستی این بیماری ممکن است تنها یک یا دو هفته پس از تعرض به پشه‌ی خاکی آغاز شوند. با این حال، در برخی موارد، بروز علائم بیماری ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها به طول بیانجامد.

در افراد مبتلا به این بیماری که نشانه‌های پوستی نیز ظاهر شده‌اند، ممکن است ظهور علائم اصلی بیماری تا ۱ تا ۵ سال پس از بهبود کامل زخم‌های سالک طول بکشد. این علائم اصلی ممکن است شامل زخم‌های دهان، بینی یا روی لب باشد. سایر علائم ممکن است شامل:

• گرفتگی یا آبریزش بینی
• خونریزی از بینی (خون دماغ شدن)
• تنگی نفس

به عبارت دیگر، علائم این بیماری ممکن است به صورت دیرینه پس از زمان ابتلاء به زخم‌های اولیه ظاهر شده و نیاز به توجه ویژه به علائم بیشتر در دوران پسازخمی دارد.

تشخیص

تشخیص انگل سالک اغلب با جمع‌آوری نمونه از پوسته اطراف زخم بیمار انجام می‌شود و سپس این نمونه تحت بررسی قرار می‌گیرد. همچنین، نمونه‌برداری از بافت عمقی زخم و انجام آزمایش‌های مختلف می‌تواند نشان‌دهنده تغییراتی مانند آتروفی لایه اپیدرمیس پوست، نفوذ انگل به لنفوسیت‌ها و سلول‌های پلاسما، و ماکروفاژ‌های حاوی انگل لیشمانیا تروپیکا باشد. در صورت وجود عفونت در زخم، تغییرات به دلیل تخریب و تحلیل رفتن بافت‌ها بسیار بیشتر خواهد بود.

عوارض بیماری سالک

عوارض سالک ممکن است عبارت باشد از:

1. خونریزی: در برخی موارد، زخم‌های سالک ممکن است باعث خونریزی شوند که می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی در بیمار شود.
2. بروز سایر عفونت‌ها: به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن در اثر بیماری سالک، احتمال بروز عفونت‌های دیگر در بدن افزایش می‌یابد که ممکن است خطرناک باشد.
3. بد شکلی: بروز زخم‌های سالک روی پوست و به جا ماندن جای آنها می‌تواند باعث بد شکلی و افت کیفیت زندگی بیمار گردد.
4. لیشمانیای احشایی: در صورت بروز لیشمانیای احشایی، که اغلب باعث آسیب به دستگاه گوارش می‌شود، ممکن است بیمار به خطر مرگ قرار گیرد. این خطر به خصوص در مواردی که فرد مبتلا به ویروس HIV یا ایدز باشد، بیشتر است.
5. مقاومت درمانی: در برخی موارد، عوارض سالک نسبت به درمان مقاوم می‌شوند و این مسئله مخصوصاً در افراد مبتلا به ویروس HIV یا ایدز قابل توجه است، که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند.

مهم است که بیماران با سالک به صورت منظم توسط پزشک مورد نظر خود پایش شوند و در صورت بروز هر گونه علامت یا عارضه، به صورت فوری مشاوره و درمان جدی گرفته شود.

درمان سالک

درمان سالک اعمال می‌شود، اگر تعداد زخم‌ها محدود باشد، از روش درمان موضعی بهره می‌برد. در این روش، ترکیبات آنتیموان مانند سدیم ساب‌گلوکونات یا گلوکانتیم (100mg/ml) یا مپاکرین هیدروکلراید (2 میلی‌گرم در 100 میلی‌لیتر آب مقطر) در داخل زخم تزریق می‌شود.

تزریقات درمانی برای سالک، هر سه روز یکبار با فاصله 6 تا 8 بار انجام می‌شود، اگرچه ممکن است دردناک باشد. در مواردی که بیماری به شکل مزمن پیش می‌رود، علاوه بر تزریق آنتیموان، از آنتی‌بیوتیک برای درمان و تسکین زخم‌ها استفاده می‌شود.

در صورتی که تعداد زیادی زخم سالک وجود داشته باشد و پاسخ به تزریقات موضعی کم باشد، ممکن است ماده تیومالات سدیم با دوز 20 میلی‌گرم به صورت تزریق میانی روزانه به بیمار تزریق شود. همچنین، تزریق استیبوفن به صورت تزریق عضلانی با دوز 3 تا 5 میلی‌لیتر روزانه و 8 تا 10 بار تکرار می‌شود.

سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز به صورت وریدی با دوز 600 میلی‌گرم در روز و به مدت 10 روز تزریق می‌شود، به ویژه برای درمان زخم‌های متعدد. همچنین، تزریق داروی کتوکونازول با دوز 200 تا 400 میلی‌گرم در هر روز به مدت 4 تا 6 هفته نیز نتایج خوبی در درمان سالک ارائه کرده است.

پیشگیری از بیماری سالک

برای جلوگیری از ابتلا به سالک، به موارد زیر توجه کنید، زیرا هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از این بیماری موجود نیست و راه مؤثر تر از همگان، پیشگیری از گزیده شدن توسط پشه‌های خاکی است:

1. انتخاب لباس‌های مناسب: از لباس‌هایی استفاده کنید که توانایی پوشش کامل پوست شما را داشته باشند. شلوارهای بلند، بلوزهای با آستین بلند که درون شلوار قرار گیرند و جوراب‌های بلند را ترجیحاً انتخاب کنید.
2. استفاده از کرم‌های ضد حشره: روی نواحی برزنتی پوست که باز است، از کرم‌های ضد حشره استفاده کنید. محصولات حاوی ماده DEET به عنوان یک انتخاب مؤثر در نظر گرفته می‌شوند.
3. استفاده از اسپری حشره‌کش: در فضای بسته خوابیده و از اسپری حشره‌کش استفاده کنید. همچنین، اسپری حشره‌کش را در لبه پایینی شلوار و آستین‌ها نیز به کار ببرید.
4. خوابیدن در طبقات بالای ساختمان: در طبقات بالای ساختمان خوابیده و فاصله زمانی بین غروب تا طلوع آفتاب را در فضاهای باز اجتناب کنید، زیرا در این زمان، فعالیت پشه‌های خاکی افزایش می‌یابد.
5. استفاده از توری و سیستم تهویه‌ی هوا: از توری در و پنجره و سیستم تهویه‌ی هوا در فضاهای بسته استفاده کنید تا جلوی ورود پشه‌ها را بگیرید.
6. پشه‌بندی تخت: پشه‌بندی را به تخت خود متصل کنید و اگر امکان دارد، داخل پشه‌بند را با حشره‌کش‌های Pyrethroid اسپری کنید.
7. آمادگی برای سفر: قبل از سفر به مناطق پرخطر، حتماً پشه‌بند، اسپری حشره‌کش و کرم ضد حشرات را به دست آورید تا در شرایط مختلف آماده باشید.