بیماری سالک چیست؟
بیماری سالک به‌وسیله انگلی به نام لیشمانیا ایجاد می‌شود که در داخل بدن پشه خاکی ماده آلوده زندگی می‌کند. این حشره عمدتاً در محیط‌های مرطوب و در ماه‌های گرم سال، از غروب تا طلوع آفتاب، فعالیت می‌نماید. حیوانات اهلی مثل سگ می‌توانند محیط مناسبی برای رشد و زندگی این انگل را فراهم کنند. همچنین، این نوع انگل از طریق انسان به پشه خاکی منتقل شده و از پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود. برخی گونه‌های خاص پشه خاکی ماده مسئول انتقال این بیماری هستند.
نشانه اصلی این بیماری زخم‌های پوستی بدون درد هستند. علائم پوستی این بیماری ممکن است تنها یک یا دو هفته پس از گزیده شدن توسط پشه خاکی ظاهر شوند؛ اما در برخی موارد، بروز علائم بیماری ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها به طول بکشد.
علت ابتلا به بیماری سالک
عفونت‌های سالک از طریق بیش از 20 نوع انگل لیشمانیا ایجاد می‌شوند. این انگل‌ها موجودات میکروسکوپی هستند که در بدن یک جاندار زنده دیگر (که به نام میزبان، معمولاً انسان، می‌شناسند) زندگی می‌کنند و برای زنده ماندن از مواد غذایی موردنیاز خود به این میزبان وابسته‌اند. لیشمانیا توسط نیش پشه‌های خاکی آلوده به انسان یا دیگر جانوران، به ویژه سگ، منتقل می‌شود. این پشه‌های خاکی اندک و بسیار کوچک هستند و هیچ صدایی تولید نمی‌کنند. در برخی موارد، نیش آنها ممکن است دردناک باشد؛ اما در اکثر موارد، نیش آنها بدون درد بوده و شخص متوجه آن نمی‌شود. این پشه‌های خاکی بیشترین فعالیت را از زمان غروب تا طلوع آفتاب انجام می‌دهند.
در اکثر موارد، بیماری سالک باعث ایجاد یک یا چند زخم پوستی می‌شود. در مراحل اولیه، زخم‌ها به شکل یک جوش کوچک ظاهر می‌شوند و اطراف آنها تا قطر دو سانتی‌متر قرمز می‌باشد. پس از چند هفته، این جوش‌ها تیره‌رنگ می‌شوند و اطراف آنها زخم‌هایی با مرزهای مشخص و دهانه زخم در مرکزشان شکل می‌گیرد.
زخم‌ها ممکن است مرطوب و عفونی یا خشک و پوسته‌پوسته باشند. این زخم‌ها به طور معمول در نواحی از بدنی ایجاد می‌شوند که تحت لباس قرار دارند و مستقیماً به نیش حشره معرض هستند؛ به خصوص در صورت، دست و پا.
پس از گزیده شدن توسط حشره، ممکن است زخم‌ها فوراً ایجاد شوند یا در برخی موارد، بیماری هفته‌ها یا ماه‌ها در مرحله خفیف باشد و سپس زخم‌ها ظاهر می‌شوند. در برخی موارد نیز، عفونت اسپوروترکوئید ممکن است به اندام‌های دیگر از جمله غدد لنفاوی جلدی گسترش یابد.
چه کسانی در معرض بیماری سالک هستند؟
بیشترین شیوع بیماری سالک در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. در حالی که در بزرگسالان، این بیماری بیشتر در زنان اتفاق می‌افتد. سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی افراد ممکن است تأثیری در بروز بیماری سالک و ایجاد زخم‌ها نداشته باشد؛ اما این عوامل می‌توانند نقش بسیار مهمی در چگونگی پیشروی بیماری ایفا کنند.
افرادی که زخم‌های کوچکی در پاهای خود دارند و با وجود این زخم‌ها، پاهایشان با آب یا خاک آلوده در تماس هستند، در معرض خطر بیشتری به ابتلا به بیماری سالک قرار دارند. این تماس مستقیم با عوامل محیطی ممکن است راهی برای انتقال بیماری باشد، بنابراین افراد با زخم‌های باز و در معرض آلودگی به شدت باید احتیاط کنند.
تشخیص سالک از جوش
تشخیص بیماری سالک بر اساس سوابق پزشکی فرد و معاینات جسمی انجام می‌شود، که همراه با آزمایش‌های مخصوص به تشخیص بیماری سالک کمک می‌کند. بیمار در معاینه‌ی فیزیکی علائمی از ابتلا به سالک را نشان می‌دهد، از جمله بزرگ شدن کبد و طحال. همچنین ممکن است غده‌های لنفاوی نیز بزرگ شده باشند. وجود زخم‌های پوستی در نواحی محل گزش پشه‌های خاکی و یا دیگر مناطق بدن نیز ممکن است دیده شود. در بیماری سالک احشایی، علاوه بر این علائم، فرد ممکن است با کم‌خونی، تب، کاهش وزن، کاهش جوانه‌های مو، و ناراحتی در ناحیه‌ی شکم و غیره نیز مواجه شود.
درمان بیماری سالک
درمان بیماری سالک در صورت کم بودن تعداد زخم‌ها از روش درمان موضعی بهره می‌برد. در این روش، تزریق آنتیموان (سدیم سابگلوکونات یا گلوکانتیم 100 میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر) یا مپاکرین هیدروکلراید (2 میلی‌گرم در 100 میلی‌لیتر آب مقطر) در داخل زخم انجام می‌شود. این تزریقات، با وجود درد، به فواصل سه روزه و برای 6 تا 8 بار تکرار می‌شوند. در مواردی که بیمار بار دوم به انگل آلوده می‌شود و بیماری به شکل مزمن تبدیل می‌شود، از آنتی‌بیوتیک هم برای درمان و از بین بردن جای سالک استفاده می‌شود.
اگر تعداد زخم‌ها بسیار زیاد باشد و احتمال پاسخگویی به تزریق موضعی کم باشد، ممکن است از ماده‌ی تیومالات سدیم با دوز 20 میلی‌گرم در میانه‌ی روز به بیمار تزریق شود. یا استیبوفن یکی از آنتیموان‌های سه‌ظرفی است که عضلانی تزریق می‌شود. تزریق 3 تا 5 میلی‌لیتر از این دارو به صورت یک روز در میان برای رفع لک صورت ناشی از سالک انجام می‌شود و این تزریقات 8 تا 10 بار انجام می‌شود.
سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز یک داروی دیگر است که به صورت وریدی با دوز 600 میلی‌گرم در روز و به مدت 10 روز تزریق می‌شود، به خصوص برای درمان زخم‌های متعدد. تزریق داروی کتوکونازول با دوز 200 تا 400 میلی‌گرم در هر روز به مدت 4 تا 6 هفته نیز به تازگی به عنوان یک گزینه‌ی درمانی مؤثر درمان سالک مطرح شده است.
دوره درمانی سالک
دوره درمانی برای سالک خشک یا شهری که توسط گونه‌ای از انگل لیشمانیا تروپیکا ایجاد می‌شود، پس از یک دوره کمون بیش از دو ماه آغاز می‌شود. در این نوع سالک، پس از مدتی، ندول‌های کوچک در محل گزش به رنگ قهوه‌ای قرمز ظاهر می‌شوند. این ندول‌ها به تدریج در طی 6 ماه بزرگتر می‌شوند و معمولاً زخم سطحی در مرکز آنها شکل می‌گیرد و دلمه می‌بندد. در صورت عدم درمان، معمولاً ضایعه خود بهبود می‌یابد و در حدود 8 تا 12 ماه، جوشگاه به جای آن باقی می‌ماند. زمان درمان برای این نوع سالک از نوع خشک معمولاً طولانی‌تر است.
سالک مرطوب یا روستایی که توسط گونه‌ای از لیشمانیا ماژور ایجاد می‌شود، پس از دوره کمونی کمتر از دو ماه، دانه جوش مانندی در محل گزش ظاهر می‌شود. طی 2 تا 3 ماه، زخم بزرگتر می‌شود و گاهاً ندول‌های کوچک و متعدد اطراف آن ظاهر می‌شوند. ممکن است انگل از طریق مسیر لنفاتیک گسترش پیدا کند. بهبود معمولاً در حدود 2 تا 6 ماه دیده می‌شود و جوشگاهی از آن باقی می‌ماند.
عوارض بیماری سالک
عوارض سالک می‌تواند چندین تأثیر کشنده داشته باشد و به ویژه در حالت‌های سالک پوستی، اثرات جدی به وجود می‌آورد. این بیماری ممکن است منجر به مشکلات زیر گردد:
- بد شکل شدن بدن: سالک معمولاً با ایجاد زخم‌های پوستی و جوشگاه‌های ظاهری مناسب نقاط مختلف بدن، باعث تغییرات ظاهری و زیبایی بدن می‌شود.
- آسیب به سیستم ایمنی: سالک می‌تواند به عنوان یک تهدید برای سیستم ایمنی بدن عمل کرده و باعث کاهش کارآیی این سیستم شود. این امر موجب افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌های دیگر می‌شود.
- خونریزی در سالک احشایی: خونریزی در سالک احشایی می‌تواند به عوارض جدی‌تری منجر شود. این شامل آسیب به کبد، طحال، و سیستم ایمنی بدن می‌شود.
علاوه بر این، افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، از جمله افراد مبتلا به ایدز و سایر بیماری‌های مشابه، به خونریزی و تب دچار هستند و در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض جدی آن قرار دارند. مهم است به خصوص در مواردی که بیماری در مراحل پیشرفته قرار دارد و مقاوم به درمان‌های معمولی شده است، اقدامات پزشکی مناسب و به موقع انجام شود.
